Mono no aware - 物の哀れ

Wie kent niet ergens een weggetje in de eigen omgeving, dat als “filosofenpad” kan dienen? Zo’n paadje waar men merkt dat er een nieuw seizoen aankomt en dat de tijd verstrijkt. De Duitse filosoof Martin Heidegger (1889-1976) beschrijft in zijn poëtische tekst De Landweg hoe zijn weggetje de stad uitvoert, de glooiende heuvels in, met al het leven dat zich daarop en daaromheen afspeelt:

“Als de raadsels elkaar verdrongen en er zich geen uitweg aandiende, dan hielp de landweg.”

Zijn idee is dat het blijvende en het grootse - het mysterie - schuilt in het eenvoudige en in wat steeds hetzelfde blijft. Dit idee zit vervat in steeds terugkerende taferelen van de afwisseling van de seizoenen. Het mysterie wordt niet beredeneerd. Het wordt in een stemming gevangen en in een glimp zichtbaar gemaakt.

“Dezelfde akkers en glooiende weiden begeleiden de landweg in elk jaargetijde met een steeds weer andere nabijheid. Of nu de Alpentoppen boven de bossen in de avondschemering wegzinken, of dat een leeuwerik op een zomerochtend opstijgt op het punt waar de landweg over een heuvelrug welft, of dat vanuit de streek met het geboortedorp van mijn moeder de oostenwind toe-ijlt, of dat een houthakker bij het invallen van de nacht zijn bundel sprokkelhout naar de haard sleept, of dat een wagen met oogst beladen huiswaarts in de voren van de landweg waggelt, of dat kinderen de eerste sleutelbloemen aan de rand van de weide plukken, of de nevel dagenlang zijn duisternis en last over de velden schuift - altijd en van alle kanten wordt de landweg omringd door het toespreken van het Zelfde: Het Eenvoudige behoedt het raadsel van het blijvende en het grootse.”

De Eenvoud speelt hier de hoofdrol. Op momenten dat je onbedachtzaam en onverschillig aan de dingen voorbij gaat, is het voor de hand liggende een cliché en bestaat het mysterie niet. Wie zich verwondert over de Eenvoud kan het grootse zien. Bloemen bloeien zoals ze moeten bloeien: met bloesems. De essentie manifesteert zich in het vergankelijke van de dingen. Wie heel even voorbijgaat aan de vanzelfsprekendheid ziet de essentie. Je bent wezenlijk verbonden met de wereld in het da-sein (er-zijn).

Verwondering vind je ook terug in de Japanse haiku traditie. Haiku vertelt niet wat de lezer moet denken en voelen. Ze verbindt in een momentopname de natuurlijke realiteit met de menselijke ervaring. Via een concreet beeld presenteert haiku ‘het ding’ zoals het is in al zijn ‘er-zijn’. Het gaat om de werkelijkheid van het ogenblik, het bijzondere in het alledaagse. Haiku doet verslag van deze manier van kijken en tegelijkertijd scherpt ze dit kijken aan. Dat gebeurt met woorden, met woorden die verwijzen naar concrete dingen. Haiku toont de dingen in plaats van ze te beschrijven.

als je goed kijkt

bloeit een herderstasje

onder de heg!

In deze regels geeft Basho (1644-1694) uitdrukking aan zijn ontroering over een plantje waarop normaal niemand acht slaat. “Als je goed kijkt”, de eerste regel van deze haiku, is in Japan nog steeds een uitdrukking om iemand te wijzen op iets dat niet opvalt. Het uitroepteken aan het eind van de haiku staat voor het Japanse kana dat het gevoel van vreugde en ontroering weergeeft. Het is de verwondering om het nietige en alledaagse waar je snel overheen kijkt.

Deze reeks foto’s draagt de titel Mono no aware, een oud Japanse begrip. Het verwijst naar een tedere, licht melancholische gemoedstoestand die ontstaat uit het besef van een voortdurende verandering van tijd. De waardering van het vergankelijke van het leven en de natuur. De onvermijdelijke kringloop van geboren worden en sterven. Mono no aware impliceert dat je gevoelig kan zijn voor de pathos van de dingen en het verbindt de schoonheid met een zekere treurnis: het visueel voelen van de dingen is een melancholische manier van kijken.

In tegenstelling tot het Westerse ideaal dat gericht is op het perfecte, het spectaculaire of blijvende, verwijst Mono no aware in de Japanse esthetiek naar de voorbijgaande emotionele elementen. Het is een filosofie van het tijdelijke van alle dingen, het leven als ongelukje van de natuur, fragiel en vergankelijk.

In een moment van tedere, melancholische contemplatie zijn deze foto’s gemaakt. Weg van alle vanzelfsprekendheden. Weg van verwachtingen die dwingen tot gemaakte vrolijkheid en helderheid. In verwondering over het leven en de dingen op mijn pad, ben ik verbonden met deze wereld.

Mono no aware - ingebonden